Τι είναι η Παρορμητικότητα: Είναι Φίλος ή Εχθρός;
Η παρορμητικότητα είναι η τάση να αντιδρούμε άμεσα, χωρίς σκέψη. Είναι η φυσική μας αντίδραση, σε έντονες συναισθηματικές ή συγκινητικές στιγμές έτσι ώστε, να ενεργοποιηθούμε γρήγορα. Αυτή η γρήγορη ανταπόκριση, μπορεί να είναι σωτήρια σε καταστάσεις άμεσου κινδύνου, ενεργοποιώντας την «αντίδραση πάλης ή φυγής» μέσω της αμυγδαλής του εγκεφάλου μας.
Ωστόσο, όταν κυριαρχεί στην καθημερινότητά μας χωρίς έλεγχο, μπορεί να οδηγήσει, σε αποφάσεις και συμπεριφορές που μετανιώνουμε.
Η πρόκληση, είναι να μάθουμε να αναγνωρίζουμε τα συναισθήματά μας και να τα διαχειριζόμαστε ώστε, να μην επιτρέπουμε στην παρορμητικότητα να επικρατεί, έναντι της λογικής και της συνειδητότητας.
Τι Είναι τα Συναισθήματα και Πώς Λειτουργούν;
‘Οπως έχουμε πει τα συναισθήματα είναι εσωτερικές καταστάσεις που μας δείχνουν, τι συμβαίνει μέσα μας. Σαν να βλέπουμε έναν καθρέφτη.https://careandcasual.com/careandcasual-blog-ta-synaisthimata-ws-piksida-sti-zoi-mas-agapi-stilianoudaki/
Προκύπτουν, από την αλληλεπίδραση εξωτερικών ερεθισμάτων και εσωτερικών σκέψεων. Αυτό σημαίνει ότι: Ίσως, κάτι είδα, κάτι άκουσα ή κάτι ένιωσα, ίσως είναι εικόνες, ήχοι, μυρωδιές, αγγίγματα, γεγονότα, που ενεργοποίησαν το συναίσθημά μου και αυτόματα, εκείνη την στιγμή, έκανα μια σκέψη και έδωσα μια δική μου ερμηνεία.
Τα εξωτερικά ερεθίσματα μας ενημερώνουν μέσω «σωματικών αποτυπωμάτων» — όπως ψιθύρους, τσιμπήματα ή μουδιάσματα — για το πώς νιώθουμε.
Το εσωτερικό αποτύπωμα είναι οι σκέψεις. Επειδή λόγω πρωτόγονου μηχανισμού, το μυαλό αυτόματα κατηγοριοποιεί, και δημιουργεί μια ερμηνεία. Την στιγμή που θα συμβεί κάτι, εγώ κάνω αυτόματα μια μετάφραση.
Για παράδειγμα: Όταν με καλούν σε ένα σπίτι για φαγητό και μυρίσω μια ωραία μυρωδιά, αυτή η εμπειρία δημιουργεί μια σκέψη σε μένα, για τα νόστιμα φαγητά που με περιμένουν και με προδιαθέτει σε μια συγκεκριμένη “θετική συναισθηματική κατάσταση”
“ Όταν βλέπω κάτι που με συγκινεί ή κάτι που με ενοχλεί, η σκέψη που κάνω ενεργοποιεί το συναίσθημά μου και μου δημιουργείται μέσα μου κάτι θετικό ή κάτι αρνητικό”
Μπορούμε να θεωρήσουμε τα συναισθήματα σαν εσωτερικές πυξίδες ή ένα προσωπικό GPS που μας κατευθύνει.
Τα αρνητικά συναισθήματα, μας προστατεύουν, ενώ
Τα θετικά συναισθήματα, μας δίνουν ενέργεια και κίνητρο.
Η Εσωτερική Δομή του Εγκεφάλου σε σχέση με την Παρορμητική Αντίδραση
Ο εγκέφαλός μας αποτελείται από διάφορες δομές, που εξελίχθηκαν σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, εδώ και εκατομμύρια έτη. Από τις πιο πρωτόγονες που έχουν να κάνουν με ένστικτα και βασικές λειτουργίες, έως τις πιο πρόσφατες και σύγχρονες που υποστηρίζουν σύνθετη σκέψη. Επεξεργασία, Ανάλυση πληροφοριών και Λογική.
Φανταστείτε τον εγκέφαλο μας, σαν ένα κρεμμύδι: Υπάρχουν στρώματα
Ο Ερπετοειδής Εγκέφαλος: Είναι υπεύθυνος για τις βασικές λειτουργίες επιβίωσης. Λειτουργεί αυτόματα, όπως η αναπνοή, καρδιακός ρυθμός, ένστικτα όπως επιθετικότητα, αναπαραγωγή, φυγή, πάλη. Είναι η πιο αρχέγονη δομή σε εξελικτικό επίπεδο. Ο Ερπετοειδής είναι υπεύθυνος για την επιβίωση.
Το Λιμβικό Σύστημα: Το Λιμβικό Σύστημα κάθεται πάνω στον Ερπετοειδή Φλοιό, και είναι ίδιο με του Χιμπατζή.
Αυτό διαχειρίζεται τα Ένστικτα μας, τα Συναισθήματά μας και την Συμπεριφορά μας. Αν συμβεί κάτι ανταποκρίνεται γρήγορα χωρίς πολύ σκέψη, και λογική επεξεργασία.
Περιλαμβάνει : την Αμυγδαλή που έχει να κάνει με την επεξεργασία και την διαχείριση των συναισθημάτων. Ελέγχει τις συναισθηματικές μας αντιδράσεις όπως φόβο, χαρά ή θυμό.
Ο Νεοφλοιός: Που είναι μέρος του Εγκεφαλικού Φλοιού. Είναι το εξωτερικό στρώμα του εγκεφάλου, όπου εντοπίζονται τα σώματα των νευρώνων.
Ο Νεοφλοιός είναι υπεύθυνος για τη λογική και κρίση, τη γλώσσα, τον προγραμματισμό, τη συνείδηση, Την Επίγνωση του Εαυτού και τις Κοινωνικές δεξιότητες.
Περιλαμβάνει, και παλαιότερες δομές, όπως ο Ερπετοειδής, που έχει να κάνει με το συναίσθημα, το ένστικτο και την μνήμη, αλλά και τις νεότερες εξελικτικά περιοχές, με κυριότερη τον Νεοφλοιό, ο οποίος είναι υπεύθυνος για τις ανώτερες γνωστικές λειτουργίες, όπως να φιλτράρει την πληροφορία, να την αναλύσει και να την ρυθμίσει, ώστε να μην λειτουργούμε μόνο με το ένστικτο και το συναίσθημα αλλά και με την Λογική Σκέψη. Βάζει δηλαδή, “φρένο στην “Παρορμητικότητα”
Άρα το Βίωμα του Συναισθήματος, ξεκινά από το Λιμβικό Σύστημα και στην πορεία συνεργάζεται με τον Νεοφλοιό για να δώσει την επεξεργασία – ανάλυση πληροφορίας και λογική διάσταση στις συναισθηματικές μας αποφάσεις.
Συνεπώς, το Λιμβικό δημιουργεί το συναίσθημα. Και επομένως ο Νεοφλοιός αποφασίζει τι θα κάνουμε.
Όλα αυτά συνθέτουν τον “Πυρήνα του Εγκεφάλου” που είναι ο συνδυασμός αυτών των τριών δομών.
Οι ενστικτώδεις αντιδράσεις,
Τα συναισθήματα και
Η Συνειδητή σκέψη.
Και όταν λέμε “Πυρήνας του εγκεφάλου”, αναφερόμαστε μεταφορικά σε πρωτόγονα κέντρα του εγκεφάλου, που σχετίζονται με βασικές λειτουργίες και ένστικτα επιβίωσης, που είναι κομμάτι του Ερπετοειδή Εγκεφάλου. Και είναι η βάση του εγκεφάλου.
Για παράδειγμα, μια εμπειρία Φόβου, Ζήλιας, Θυμού, είναι ένα συναίσθημα που πάει πιο βαθιά, φτάνει μέχρι τον Ερπετοειδή εγκέφαλο που είναι η “Ζωώδη φύση μας”.
Όταν λοιπόν αντιδράμε παρορμητικά, δηλαδή “με την Ζωώδη φύση μας” Δεν έχουμε τον έλεγχο.
Ο “Πυρήνας του εγκεφάλου” όμως έχει να κάνει και με τις συνειδητές αντιδράσεις, όπως είναι η λογική σκέψη και επίλυση των προβλημάτων.
Ποια είναι η Σημασία της Συνειδητής Διαχείρισης των Συναισθημάτων;
Όταν βιώνουμε έντονα συναισθήματα, ενεργοποιούνται οι πρωτόγονες δομές του εγκεφάλου, όπως το εγκεφαλικό σύστημα επιβίωσης, που καθορίζει τις παρορμητικές αντιδράσεις. https://careandcasual.com/ta-sinaisthimata-einai-mia-pagkosmia-glossa-agapi-stilianoudaki/΄΄
Αυτό συμβαίνει, επειδή προσπαθούμε να προστατευτούμε.
Επειδή το αίσθημα του φόβου είναι αυθόρμητο, λειτουργούμε “Αυτόματα & Παρορμητικά”, χωρίς να σκεφτούμε.
Είναι σαν να έχουμε στον Ερπετοειδή εγκέφαλο μας, μια “μαϊμουδίτσα” που λειτουργεί χωρίς καμία λογική.
Η “Μαϊμού” μέσα μας, λειτουργεί χωρίς σκέψη.
Η πρόκληση είναι να φέρουμε την παρορμητική μας αντίδραση (Την μαϊμού) σε συνειδητό έλεγχο, (στην λογική, στον άνθρωπο), ώστε να την καθοδηγήσουμε με σκεψη αντί να μας καθοδηγεί αυτή.
Στο βίωμα μπορεί να λειτουργήσουμε αυθόρμητα και παρορμητικά.
Η έκφραση όμως, του Συναισθήματος,( Τι θα πω, τι θα κάνω, πως θα αντιδράσω), περνάει από τον Πρόσθιο Μετωπιαίο λοβό, Τον Νεοφλοιό, που έχει δημιουργηθεί πριν 200 χιλιάδες χρόνια περίπου.
Στο βίωμα στο πως θα αντιδράσω; Θα βρίσω; Θα φωνάξω; θα Χτυπήσω την πόρτα; Εκεί βρίσκεται η μαϊμού, αλλά,
Στην έκφραση του συναισθήματος, δηλαδή στο πως θα μιλήσουμε και στο τι θα πούμε, έχουμε την δυνατότητα του ελέγχου. Εκεί στον νεότερο εγκέφαλό μας, στον Νεοφλοιό, βρίσκεται “Ο Άνθρωπος” μέσα μας.
Στα σοβαρά προβλήματα, έρχονται, η Λογική, η Ανάλυση Πληροφοριών, οι Αξίες, η Συνείδηση, η Γλώσσα, που προσπαθεί να βάλει τάξη στο χάος.
Ναι μεν, την φάση την περνάει η “Μαϊμού”, δηλαδή βιώνει το συναίσθημα, αλλά ο “Άνθρωπος” είναι αυτός που κρατάει τον έλεγχο.
Ή μάλλον θα έπρεπε να είναι.
Πως μπορούμε να αναγνωρίσουμε και να διαχειριστούμε τις παρορμητικές μας αντιδράσεις, χωρίς να καταπιέζουμε το συναίσθημά μας;
Όταν αντιδρούμε παρορμητικά, χωρίς να περάσει η σκέψη από “Φίλτρο” είναι σαν να παραδίδουμε το τιμόνι στον εσωτερικό μας πίθηκο, δηλαδή στην Ζωώδη, Συναισθηματική πλευρά μας.
Αυτός ο πίθηκος αντιδρά με βάση το συναίσθημα της στιγμής: Φόβος, Ζήλια, Θυμός, ανάγκη για Επιβεβαίωση ή Επιβίωση.
Όταν αντιδρώ παρορμητικά, δεν σκέφτομαι ούτε μακροπρόθεσμα, ούτε με ενσυναίσθηση. Θέλω απλώς να εκτονωθώ.
Αυτό, που θα κάνω μια κίνηση ή που θα πω κάτι, χωρίς να με νοιάζει για το πως θα νιώσει ο άλλος.
Αυτό που θα πω κάτι “το σκέφτηκα” και το είπα, όπως μου βγήκε και όποιος βρεθεί μπροστά μου “την πληρώνει”, ακόμα και να μην φταίει. Εκφράζω κάτι “χωρίς καμία διάκριση”, “Χωρίς Φειδώ”.
Το Αυθόρμητο και το παρορμητικό, είναι το αφιλτράριστο.
Για παράδειγμα: Μπορεί κάποιος να φέρει σε δύσκολη κατάσταση κάποιον, και μετά πει: “Εγώ είμαι αυθεντικός, τι πειράζει”;
Αν λοιπόν, κάποιες φορές στην συμπεριφορά μας, είμαστε Συναισθηματικά Παρορμητικοί, δεν σημαίνει ότι είμαστε αυθεντικοί αλλά σημαίνει ότι αντιδράει μέσα μας, το πρωτόγονο κομμάτι. Η “Μαϊμουδίτσα”.
Σε ένα από τα βιβλία του, ο Steve Peters “The Chimp Paradox “ αναφέρει ότι : “Όταν εκνευριζόμαστε και χάνουμε τον έλεγχο, είναι σαν να εκνευρίζεται η Μαϊμού μέσα μας”, η ανώριμη ακυβέρνητη πτυχή του νου μας. https://www.public.gr/product/books/english/anthropology-social-sciences/psychology/the-chimp-paradox/1565177
Οπότε να ξέρουμε ότι όταν θολώνουμε “η Μαϊμού” μέσα μας, παίρνει τον έλεγχο, σημαίνει ότι είναι η παλιά και παρορμητική πλευρά του εαυτού μας. Το κομμάτι το πρωτογενές, το Συναισθηματικό που αντιδρά στον θυμό, την ένταση, τον φόβο, στην ζήλια, χωρίς σκέψη και χωρίς Διάκριση.
Στην σύγχρονη ψυχολογία, αυτό είναι η Αμυγδαλή.
Η Αμυγδαλή είναι το κέντρο του συναισθήματος.
Όμως, όπως θα έλεγε και ένας δάσκαλος: “Η μαιμού μπορεί να φωνάζει αλλά εσύ μην της δίνεις το μικρόφωνο”
Παρορμητική έκφραση: Ο Πίθηκος στο Τιμόνι. Το Ένστικτο παίρνει τον έλεγχο. “Πληγώθηκα και φωνάζω”. Η Λογική κάθεται πίσω.
Και αυτό είναι που θέλουμε να ελέγξουμε.
Η αναγνώριση και διαχείριση των συναισθημάτων, μάς επιτρέπει να λαμβάνουμε αποφάσεις με βάση τις αξίες και τους στόχους μας και όχι μόνο τη στιγμιαία παρόρμηση. Έτσι αποφεύγουμε συγκρούσεις, διατηρούμε τις σχέσεις μας και ζούμε με μεγαλύτερη πληρότητα.
Για παράδειγμα:
Όταν έχω θυμό, θα πρέπει να ξέρω ότι Ο θυμός, με προειδοποιεί για ανάγκες προστασίας, αλλά πρέπει να τον διαχειριζόμαστε ώστε να μην οδηγηθούμε σε λάθη. Χρειάζεται φρένο στην Παρορμητικότητα.
Όταν θέλω Ελευθερία/Χώρο και δεν τον έχω νιώθω Πνιγμό , Θυμό, Απογοήτευση.
Το να μάθουμε να αναγνωρίζουμε τον θυμό μας, είναι πολύ σημαντικό για την λήψη αποφάσεων. Διότι, όταν δεν μπορούμε να αναγνωρίζουμε τον Θυμό μας, βλέπουμε μόνο την απειλή ή την αδικία και χάνουμε το ευρύτερο πλαίσιο. Παίρνουμε αποφάσεις που εξυπηρετούν το συναίσθημα και όχι τις αξίες μας.
Με διαχείριση του θυμού μας, μπορούμε να αποφασίσουμε, αν αξίζει να συζητήσουμε ή να το αφήσουμε. Η απόφαση χρειάζεται να στηριχθεί σε λογική και σε αξίες και όχι στον Παρορμητισμό.
Ετσι αποφεύγουμε:
Παρορμητικά λάθη που μπορεί να μετανιώσουμε αργότερα.
Συμβαδίζουμε με τις αξίες μας και το νόημα που έχουμε στην ζωή μας καθώς και στο τι δίνουμε προτεραιότητα στην ζωή μας.
Διατηρούμε τις σχέσεις μας χωρίς να τις χαλάμε με στιγμιαίες εξάρσεις.
Τα συναισθήματα είναι πολύτιμοι οδηγοί που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τον εαυτό μας και τον κόσμο γύρω μας.
Η παρορμητικότητα είναι μια φυσική αντίδραση, αλλά χρειάζεται, η συνειδητή διαχείρισή της, μέσα από τη λογική και την αυτορρύθμιση.
Με αυτόν τον τρόπο, μπορώ να ζω πιο ισορροπημένα, να χτίζω υγιείς σχέσεις και να παίρνω αποφάσεις που με οδηγούν σε μια ζωή με νόημα.
